เรากำลังอยู่ในโลกที่ถูกขับเคลื่อนด้วยโมเดลเศรษฐกิจแบบ ‘ผลิต-ใช้-ทิ้ง’ (Linear Economy) มานานนับศตวรรษ การเติบโตทางเศรษฐกิจถูกผูกติดกับการถลุงใช้ทรัพยากรใหม่ ๆ อย่างไม่มีที่สิ้นสุด จนนำมาซึ่งวิกฤติสิ่งแวดล้อมและปริมาณขยะมหาศาล แต่ทางออกจากวงจรนี้อาจอยู่ใกล้ตัวกว่าที่คิด ผ่านแนวคิดที่เรียกว่า ‘Remanufacturing’ หรือการผลิตซ้ำ ซึ่งไม่ใช่แค่การซ่อม แต่คือการ “ชุบชีวิต” ผลิตภัณฑ์ให้กลับมามีสภาพและมาตรฐานเทียบเท่าของใหม่ 100%
Dr.Robert Casper จากคณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าวว่า Remanufacturing คือหัวใจสำคัญที่จะนำเราไปสู่ เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) และเป็นโมเดลธุรกิจที่ “ประหยัด” และ “ยั่งยืน” อย่างแท้จริง
Decoupling: เมื่อเศรษฐกิจโตแต่โลกไม่พัง
เป้าหมายสูงสุดของเศรษฐกิจหมุนเวียนคือการ Decouple หรือการตัดขาดความสัมพันธ์ที่ว่า “เศรษฐกิจยิ่งโต ยิ่งต้องใช้ทรัพยากรมาก” ให้หมดไป ซึ่ง Dr.Casper อธิบายว่านี่คือการเดินทาง 3 ขั้น คือ ขั้นที่หนึ่ง ที่เราเป็นอยู่ เศรษฐกิจและทรัพยากรเติบโตในอัตราเดียวกัน ขั้นที่สอง คือ เป้าหมายระยะสั้น เศรษฐกิจเติบโตเร็วกว่าการใช้ทรัพยากร และขั้นที่สาม คือ เป้าหมายสูงสุด เศรษฐกิจเติบโต แต่การใช้ทรัพยากรลดลงอย่างสิ้นเชิง
Remanufacturing คือเครื่องมือที่ตอบโจทย์นี้โดยตรง เพราะเป็นการรักษามูลค่าดั้งเดิมของผลิตภัณฑ์ไว้ได้มากที่สุด ลองนึกภาพเครื่องยนต์รถยนต์หนึ่งลูก มวลส่วนใหญ่ที่เป็นโลหะแทบไม่มีการสึกหรอ การนำกลับมาปรับสภาพและเปลี่ยนเพียงชิ้นส่วนเล็ก ๆ น้อย ๆ ย่อมใช้พลังงานและวัตถุดิบน้อยกว่าการหลอมโลหะเพื่อสร้างเครื่องยนต์ใหม่ทั้งลูกอย่างเทียบไม่ติด ในห่วงโซ่เศรษฐกิจหมุนเวียนนั้นมีหลายวิธีในการปิดวงจร เช่น การใช้ซ้ำ (Reuse) การผลิตซ้ำ (Remanufacture) และ การรีไซเคิล (Recycle) ซึ่งการรีไซเคิลนั้นเป็นการทุบทำลายผลิตภัณฑ์ให้เหลือเพียงวัตถุดิบและต้องใช้พลังงานมหาศาลในการแปรรูปอีกครั้ง Dr. Casper ย้ำว่า “ในแง่ของการรักษามูลค่า Remanufacturing จึงมีประสิทธิภาพสูงกว่า Recycling หลายเท่าตัว”
ไม่ใช่แค่ ‘ซ่อม’ แต่คือ ‘มาตรฐานอุตสาหกรรม’
สิ่งสำคัญที่ต้องทำความเข้าใจคือ Remanufacturing ไม่ใช่การซ่อมแซมตามร้านทั่วไป แต่เป็นกระบวนการทางอุตสาหกรรมที่มีมาตรฐาน ซึ่งมีขั้นตอนชัดเจน ตั้งแต่การรับคืนสินค้า (Core) การถอดแยกชิ้นส่วน การทำความสะอาด การตรวจสอบและปรับสภาพ การประกอบใหม่โดยใช้ชิ้นส่วนใหม่สำหรับส่วนที่สึกหรอ ไปจนถึงการทดสอบประสิทธิภาพขั้นสุดท้าย และที่สำคัญคือ ต้องมีการรับประกัน (Warranty) เช่นเดียวกับสินค้าใหม่
“โทรศัพท์ iPhone ที่ผ่านการ Refurbished โดย Apple หรือเครื่องยนต์ที่ผลิตซ้ำโดย Toyota ล้วนเป็นตัวอย่างของ Remanufacturing” Dr.Casper ยกตัวอย่างกระบวนการให้เห็นภาพชัดขึ้น เช่น การเจียรผิวหน้าฝาสูบที่สึกหรอออกไปประมาณ 0.1 มิลลิเมตร แล้วใช้ปะเก็นที่หนาขึ้นทดแทน หรือการขัดผิวเพลาข้อเหวี่ยงแล้วใช้แบริ่งขนาดพิเศษ (Oversize) เพื่อให้ทุกอย่างกลับมามีค่ามาตรฐานเหมือนของใหม่
หัวใจของกระบวนการนี้คือการถอดประกอบ ถ้าถอดชิ้นส่วนไม่ได้ ก็ผลิตซ้ำไม่ได้ นี่จึงเป็นที่มาของแนวคิด Design for Remanufacturing ที่ผู้ผลิตต้องคิดถึงวงจรชีวิตหลังการขายตั้งแต่ขั้นตอนการออกแบบ เพื่อให้สามารถนำผลิตภัณฑ์กลับมาชุบชีวิตใหม่ได้ง่ายขึ้น
ความท้าทายใหม่ในยุคยานยนต์ไฟฟ้า (EV)
แม้ Remanufacturing จะเป็นโมเดลที่พิสูจน์แล้วในอุตสาหกรรมเครื่องยนต์สันดาปมานานหลายสิบปี แต่การมาถึงของยานยนต์ไฟฟ้า (EV) กำลังจะเปลี่ยนภูมิทัศน์ทั้งหมด เพราะรถยนต์ EV มีชิ้นส่วนที่เคลื่อนไหวน้อยกว่าและสึกหรอยากกว่ามาก ทำให้ชิ้นส่วนดั้งเดิมที่เคยเป็นตลาดหลักของ Remanufacturing กำลังจะหายไป และสิ่งที่เข้ามาแทนที่คือ “แบตเตอรี่” ซึ่งกลายเป็นโจทย์ที่ท้าทายที่สุดแห่งอนาคต
Dr.Casper ได้เปิดเผยข้อมูลที่น่ากังวลจากการวิจัยล่าสุดในปี 2024 ว่า ยังไม่มีบริษัทรถยนต์ในไทยรายใดที่มีแผนการที่ชัดเจนสำหรับจัดการแบตเตอรี่ EV ที่ใช้แล้ว
“นี่คือความย้อนแย้งครั้งใหญ่ เรากำลังเปลี่ยนมาใช้ EV เพื่อความยั่งยืน แต่กลับยังไม่มีคำตอบสำหรับ ภูเขาแบตเตอรี่ ที่กำลังจะหมดอายุในอีก 6-9 ปีข้างหน้า”
นอกจากความท้าทายทางเทคโนโลยีแล้ว อุตสาหกรรมยังต้องเผชิญกับ อุปสรรคเชิงโครงสร้างอื่น ๆ อีกมาก ไม่ว่าจะเป็นด้านเศรษฐกิจ (การแข่งขันกับสินค้าใหม่) ด้านกฎหมาย (ข้อบังคับที่ยังไม่รองรับ) และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ด้านทัศนคติของผู้บริโภค ในเอเชียที่ยังมองว่าสินค้าผลิตซ้ำคือของด้อยคุณภาพ
แม้ Remanufacturing จะเป็นคำตอบที่ทรงพลังสำหรับโลกยุคใหม่ แต่ความสำเร็จของมันขึ้นอยู่กับความสามารถในการปรับตัวและสร้างนวัตกรรมเพื่อรับมือกับเทคโนโลยีที่เปลี่ยนไป การแก้โจทย์แบตเตอรี่ EV ให้ได้ จึงไม่ใช่แค่ความท้าทาย แต่คือบทพิสูจน์ที่แท้จริงของความมุ่งมั่นในการสร้างอนาคตที่ยั่งยืน
ข่าวอื่น ๆ ที่น่าสนใจ
กรุงศรีทุ่มงบหมื่นล้าน ทรานส์ฟอร์มองค์กรด้วย AI-Data ใน Krungsri Tech Day 2025
องค์กรไหนจะใช้ AI ต้องรู้! 3 รูปแบบความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับ AI
องค์กรไหนจะใช้ AI ต้องรู้! 3 รูปแบบความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับ AI
